Metamorfozy przestrzeni
— tom I

Poniżej można się zapoznać z zawartością pierwszego tomu publikacji wieńczącej konferencję Metamorfozy przestrzeni, która odbyła się 21 maja 2013 roku na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Niektórzy autorzy udostępnili swoje teksty do pobrania z tej strony w formacie PDF. Część artykułów dostępna jest też do przeczytania online.

Przejdź do tomu drugiego

 

Pobierz spis treści tomu pierwszego, wprowadzenie i abstrakty w formacie PDF

 

Wstęp

Ferdynand Górski
Słowo wstępu

Oddajemy w Twoje ręce, Drogi Czytelniku, pierwszą książkę przygotowaną przez Naukowy Klub Architektury (NKA). Z tego względu wypadałoby napisać parę słów wyjaśnienia, co doprowadziło do jej powstania. Zacznijmy może od samego Klubu.

Czym jest Naukowy Klub Architektury? Z biegiem czasu odpowiedź na to pytanie się klaruje, a ten efemeryczny byt nabiera kształtu i wychodzi z ukrycia. Z początku była to tylko idea, która zaczęła pojawiać się na spotkaniach Wydziałowej Rady Doktorantów (WRD), na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej (WAPW) gdzieś w drugiej połowie 2012 roku, będąca reakcją na negatywną ocenę stanu aktualnego. Diagnoza brzmiała: doktoranci architektury publikują zbyt mało tekstów naukowych. Szersze spojrzenie dało do zrozumienia, że przyczyna nie leży bynajmniej w braku zainteresowania pisaniem, lecz w ograniczonej możliwości publikowania stworzonych tekstów. Spójrzmy na czasopisma punktowane przez ministerstwo zajmujące się szkolnictwem wyższym. Tytułów architektonicznych i urbanistycznych na ministerialnej liście jest znikoma ilość, z reguły nie mają też wysokiej punktacji. Zresztą nie tylko w czasopismach reprezentacja tej dziedziny jest niska – jeszcze gorzej wygląda sytuacja z grantami, bo na przykład na liście paneli Narodowego Centrum Nauki próżno szukać architektury, urbanistyki bądź planowania przestrzennego. Nie oznacza to wcale, że teksty traktujące o architekturze nie są publikowane, gdyż istnieją przecież regularnie ukazujące się miesięczniki, istnieją też dość liczne książki wydawane przez fundacje i instytucje zajmujące się kulturą, miastem itd. Nie są to jednak publikacje naukowe, bo nie przechodzą przez wymagany proces naukowej recenzji, a wobec tego ich stworzenie nie zwiększa dorobku naukowego doktoranta. Ideą stojącą za powstaniem Naukowego Klubu Architektury było zapełnienie tej luki (stąd właśnie wyraz „naukowy” pojawił się w jego nazwie, aby pokazać naukowy charakter prowadzonych dyskusji).

Dla budowy dorobku naukowego bardzo ważny jest udział w konferencjach i publikacje. Zadaniem Klubu stało się wsparcie tych dwóch procesów. Wiadome było, że trzeba będzie zorganizować jak najszybciej konferencję naukową i zacząć wydawać monografie. Na nadzwyczajnym posiedzeniu 20 listopada 2012 roku Wydziałowa Rada Doktorantów WAPW powołała stałą Komisję ds. Klubu (wtedy nazywanego jeszcze Klubem Doktorantów Architektury). Na członków Komisji WRD wybrała: Małgorzatę Łaskarzewską, Maksymiliana Steca i Ferdynanda Górskiego (wszyscy są doktorantami na WAPW). Wraz z początkiem roku 2013 zaczęły się prace nad pierwszą konferencją. Stosunkowo szybko wyklarował się pomysł, aby odbyła się ona pod nazwą „Metamorfozy przestrzeni”, ale wszystkie inne sprawy wymagały omówienia i dopracowania. Do zespołu organizującego konferencję, a w tym do Klubu, dołączyły jeszcze dwie osoby: Urszula Koźmińska i Marcin Krysiak – też doktoranci WAPW. Po paru miesiącach pracy, trochę „z doskoku”, bo inne sprawy również zaprzątały nasze głowy, udało się szczęśliwie zorganizować wszystko bez problemów i 21 maja 2013 roku w sali 101 WAPW odbyła się konferencja.

Założyliśmy, że przedsięwzięcie ma się sfinansować z wpłat uczestników i sponsorów. Udało się nam namówić firmy Guardian i Schreder do objęcia stanowisk partnerów: diamentowego i srebrnego, za co Klub jest niezmiernie wdzięczny, bo umożliwiło to pokrycie wydatków związanych z samą konferencją i wydaniem książek pokonferencyjnych przy utrzymaniu wysokości wpłat uczestników na akceptowalnym poziomie. Podziękowania należą się też Radzie Doktorantów.

Konferencja trwała cały dzień i była podzielona na trzy panele tematyczne – w każdym wygłosiło swoje 15-minutowe prezentacje 6–7 uczestników (a w dwóch przypadkach były to dwu- i trzyosobowe zespoły). Obyło się bez problemów, o dziwo sprzęt audiowizualny nie odmówił posłuszeństwa. Jedynie opóźnienie względem wyznaczonego harmonogramu wystąpień groźnie się kumulowało, ale jest to przypadłość większości konferencji. Obok, ku pamięci, został pokazany program wydarzenia.

Liczba zgłoszonych artykułów do publikacji znacznie przekraczała liczbę wystąpień. Aby wydać około 56 tekstów, ta książka musiałaby mieć z pięćset gęsto zapisanych stron. Biorąc pod uwagę to oraz fakt, że połowa artykułów była już złożona, podczas gdy pozostałe wciąż czekały na recenzję lub wprowadzenie autorskich korekt, nie chcieliśmy dłużej zwlekać z publikacją i postanowiliśmy ją podzielić na dwa tomy. Pierwszy z nich odzwierciedla układ tematyczny odpowiadający panelom konferencji – idea, treść, forma – i zawiera większość z artykułów, których streszczenia były prezentowane publicznie 21 maja. Pozostałe kilka artykułów znajduje się w tomie drugim, a w zamian zostało dodanych dziesięć tematów, które nie były wygłaszane na konferencji, ale dobrze współgrają z pozostałą treścią publikacji.

Zwracaliśmy uwagę, aby treść artykułów traktowała o przestrzeni, ukazując aspekt dynamiczny – ruch, zmiany, metamorfozy – czyli wpisywała się w tytuł tej książki. Nie ulega wątpliwości, że tak ogólne ujęcie tematu zaowocuje artykułami bardzo różnorodnymi, ale to była decyzja świadoma, związana ze wskazanym wcześniej celem istnienia NKA. Na węższe i bardziej specyficzne zagadnienia też przyjdzie czas, jeśli ta książka spotka się z pozytywnym odbiorem, i już mamy kilka pomysłów na następne tematy w zanadrzu. Mamy nadzieję, że prezentowane tu artykuły okażą się ciekawe nie tylko w naszej, subiektywnej ocenie. Zapraszamy do lektury.

Sławomir Gzell
Wprowadzenie

Książka „Metamorfozy przestrzeni. Idea, treść, forma” powstała w wyniku zorganizowania konferencji naukowej dla i przez doktorantów Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej. Udział brali oczywiście także ich koleżanki i koledzy z innych uczelni. Tekstów nadesłanych na to spotkanie jest tak dużo, że najprawdopodobniej trzeba je będzie wydać w dwóch tomach, w czasie gdy piszę te słowa, sprawa ta jeszcze się waży. Nie to jest tu jednak najważniejsze, ale przekonanie jakie z przyjemnością wyrażam, że książka nie jest prostym uszeregowaniem obok siebie „jak leci” kolejnych tekstów. Jest autonomicznym bytem, naświetlającym z różnych punktów widzenia ów tytułowy fenomen zmian przestrzeni.

Właśnie takie sformułowanie, zmiany przestrzeni, a nie zmiany w przestrzeni, bardzo dobrze odpowiada czasom, w jakich żyjemy i pracujemy jako architekci/urbaniści. Przestrzeń, która nie jest objęta ochroną jak inne wyczerpujące się dobra i w związku z tym jakoby nie odnosi się do niej obowiązek dbałości o nią, jak powiada doktryna zrównoważonego rozwoju, jest niszczona w ramach realizacji neoliberalnej wolności gospodarczej. Powiada się na przykład, że „każdy, kto ma tytuł prawny do dysponowania nieruchomością na cele budowlane, ma prawo do jej zabudowy, a także do zmiany zabudowy lub sposobu użytkowania nieruchomości, z uwzględnieniem ograniczeń wynikających z … przepisów powszechnie obowiązującego prawa”. Ale przecież jest (powinno być) odwrotnie, prawo do zabudowy powinno pojawiać sie tam tylko, gdzie wspomniane przepisy, czyli u nas miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, o tym zadecydują. Formuła pierwsza doprowadziła do zapaści finansowej gmin, bo poziom ich zadłużenia bierze się z tego, że uwzględniono pogląd, iż każdemu właścicielowi terenu, przeznaczanego w planie miejscowym na inwestycje celu publicznego (drogi, szkoły itp.) albo takiego, który w studium i w planie jest objęty zakazem zabudowy (z różnych przyczyn), przysługuje odszkodowanie jak za teren, który jest terenem budowlanym. Otóż właśnie, na przykład, zdaniem Zarządu Głównego TUP (i nie tylko jego), teren nie jest z „natury rzeczy” terenem budowlanym, tylko terenem, dla którego prawo zabudowy może zostać ustanowione w planie.

Niekorzystna dla przestrzeni doktryna prawna powoduje, że przestrzeń nie pozostaje po wybudowaniu domu czy ich zespołu taka jak przedtem, zmienia się całkowicie i nieodwracalnie. Czyli, powtórzmy, nie zmiany w przestrzeni ale zmiany jej samej. Prosty ogląd choćby krajobrazu w mieście i poza nim wskazuje, do czego to wszystko prowadzi.

W tym kontekście książka wydawana przez Naukowy Klub Architektury jest zdumiewająco aktualna. Podzielona na trzy części, analizuje idee, treści i formę zmian przestrzeni. Z drobnych elementów, z poszczególnych artykułów redaktorzy książki ułożyli spójną i interesująca całość, która wchodzi w dyskusję z opisanymi wyżej niedostatkami w myśleniu o mieście i urbanistyce.

Jeśli chodzi o analizy ideowe, to nie bez znaczenia dla omawianych problemów jest poszukiwanie miejsca w mieście dla wielkoprzestrzennych założeń urbanistycznych w epoce uspołeczniania się urbanistyki. Wszystkie właściwie teksty w tej części książki, mimo iż wielkoprzestrzenności nie mają w tytule, to mniej lub bardziej są bliskie rozważań o tym zjawisku. Wydaje się, że ogólny ton wypowiedzi skłania sie do jego akceptacji. Chyba słusznie, bo pomaga on w powstawaniu miejskiej tożsamości, w całym mieście i w jego fragmentach. To jedna strona zaprezentowanych badań. Druga dotyczy miejskich detali: biura, stadiony, ta czy inna ulica, wszystkie odnoszą sie do skali większej niż rozważane zagadnienie. Sądzę, że to podwójne myślenie, w skali wielkiej i małej, jest dobrze dobraną metodą badawczą używaną przez autorów tekstów.

Podobnie jest z częścią książki dotyczącą treści przemian przestrzeni, z tym, że tu pojawia się nieco nadziei na rozwiązanie problemu przestrzennych konfliktów. Jeśli wyznacza się pole działania dla aktorów miejskiej sceny o wykluczających się interesach, to konflikt może zamieniać się w grę między nimi, prowadzącą do znalezienia konsensu. Może to dotyczyć przestrzeni publicznych miasta, street artu, zmian funkcjonalnych, zabaw rozmaicie rozumianych, wszystkich zresztą przejawów życia, stanowiących de facto treść miejskiej przestrzeni.

Wreszcie forma miejskich metamorfoz. Tu autorzy zajmują się, tak można generalnie stwierdzić, realizacją idei i treści, co nie znaczy, że forma według nich ma znaczenie usługowe. Forma nie ma naśladować treści, zdają się mówić, ma bowiem dla architektury i urbanistyki znaczenie samoistne. Rzecz nabiera głębszego znaczenia dziś zwłaszcza, gdy tradycyjna forma budynków ulega przekształceniom w związku z potrzebami dostosowywania ich do wymagań energooszczędności i innych „wynalazków” ery ICT. Nie jest to już tylko zielony dach i antena satelitarna, to skomplikowany system technicznych rozwiązań, czasem ujawniający się w postaci innej niż dotychczas tektoniki brył, a czasami ukryty. Uwagi te dotyczą nie tylko budynku, ale i związków pomiędzy nimi w miejskiej/ponadmiejskiej skali. Oraz związków między decyzjami ekonomicznymi, architektonicznymi i urbanistycznymi.

Z tego krótkiego przeglądu treści widać, że autorzy tekstów zajmują się zagadnieniami aktualnymi, nie mającymi jeszcze pewnych rozwiązań. Dlatego zawarte w tekstach propozycje nabierają oryginalnego charakteru, stają się wkładem autorów w praktykę i teorię urbanistyki i architektury. Z tego względu można polecać książkę jako wartościową i interesującą lekturę o wysokim poziomie profesjonalnym.

Krystyna Guranowska-Gruszecka
Podsumowanie konferencji

[…] Nastąpił zwrot w kierunku postmodernistycznego postrzegania i opisu zachodzących dziś zjawisk, obejmujących indywidualność form, unikatowość, stosowanie różnorodnych wzorców kulturowych i hierarchii wartości. Zaakceptowano różniące się od siebie potrzeby różnych grup ludności, co w istotny sposób rzutuje na kształtowanie przestrzeni społecznej miast i mniejszych zespołów zabudowy. Dziś miarą współczesności staje się indywidualność oferowanej przestrzeni. Trend ten wyraźnie ujawnił się w tematyce wypowiedzi doktorantów i młodych naukowców w czasie konferencji. Warto też zwrócić uwagę na tytuł „Metamorfozy przestrzeni”, zaproponowany przez Naukowy Klub Architektury – dostosowany do tych charakterystycznych przemian światopoglądowych, dokonujących się właśnie współcześnie w miastach świata. Pozytywnym przejawem tych zmian jest niewątpliwie większa różnorodność przestrzeni, negatywnym – coraz większy bezład, chaos wynikający ze zbyt rozbudowanej wielowątkowości, prowadzącej do ograniczenia zasad i stosowania obok siebie różnych rozwiązań. Dla uporządkowania prezentowanego w tym tomie materiału podzielono artykuły na trzy grupy tematyczne. […]

Przeczytaj online.

Część I: Idea

Paulina Filas
Kształtowanie się koncepcji Linearnego Systemu Ciągłego Oskara Hansena

Oskar Hansen, korzystając z doświadczeń poprzedników i wyciągając wnioski z ich projektów, stworzył nowy przykład założenia linearnego. Program swój rozszerzył na obszar całego kraju, tworząc model idealny, a zarazem utopijny. Program ten został szczegółowo opracowany na przykładzie dwóch zrealizowanych osiedli – osiedla im. J. Słowackiego oraz na Przyczółku Grochowskim. LSC był strukturą nową, programowo odmienną od układów centrycznych, ale w bardzo dużym stopniu opierał się na stworzonej przez Hansena idei Formy Otwartej. Realizacja tych dwóch osiedli ukazuje nam efekt działań i wpływ teorii na rzeczywistość i uczestniczących w niej mieszkańców.

Artur Jerzy Filip
Wielkoprzestrzenne założenia urbanistyczne w czasach urbanistyki społecznej – bariery i możliwości rozwoju

W czasach tzw. urbanistyki społecznej, gdy zarówno inicjatywa, jak i akceptacja rozwiązań leżą w znaczącej mierze po stronie obywateli, spójność miejskiej przestrzeni jest ściśle uzależniona od jakości obywatelskiej współpracy. Jeżeli przestrzeń miast wytwarzana jest przez zbiorowości zatomizowane, indywidualistyczne i płynne, to efekt w postaci miasta rozproszonego wydaje się być nieunikniony. Tymczasem podstawowym zadaniem, jakie wciąż stawiają przed sobą urbaniści, jest rozwijanie miasta spójnego. Przy czym elementami funkcjonalno-przestrzennej struktury miast, pozwalającymi kształtować ład przestrzenny w skali ogólnomiejskiej, są właśnie wielkoprzestrzenne założenia urbanistyczne, których powstawanie i rozwój wiąże się zwykle z warunkami sprawowania władzy autorytarnej. Celem prezentowanego tekstu jest omówienie barier i możliwościach ich rozwoju w warunkach społeczeństwa obywatelskiego.

Liliana Grabiszewska
Plany regulacyjne obszaru Pragi na tle działalności urbanistycznej Królestwa Polskiego (1815–1915)

Planowanie działalności urbanistycznej w latach 1815–1915 związane było z akcją sporządzania planów regulacyjnych miast zorganizowaną przez władze państwowe. Na przestrzeni stu lat działalność ta miała różny zakres i charakter i polegając głównie na porządkowaniu miast, przebudowie sieci ulicznej, poszerzaniu prostowaniu przebiegu ulic, przekształcaniu głównych rynków w place publiczne, tworzeniu placów targowych na peryferiach. Do większych akcji urbanistycznych związanych z wykonywaniem planów regulacyjnych dla całego miasta należało zakładanie nowych dzielnic o odrębnym charakterze, takich jak kwartały rzemieślnicze lub rewiry dla ludności żydowskiej, a także przebudowy układu komunikacyjnego wynikające z wprowadzania do miast nowej komunikacji tranzytowej, drogowej, przede wszystkim w latach 40. oraz kolejowej od lat 50. XIX wieku. Ważnym tematem planów regulacyjnych było również określanie granic miasta, wyznaczanych okopami. Etapy zasad tworzenia planów na przestrzeni wieku, wpływ przepisów budowlanych i administracyjnych, wzorce i inspiracje planistyczne są widoczne w planowaniu i rozwoju struktury urbanistycznej warszawskiej Pragi.

Paulina Sikorska
Chełmno – szukanie tożsamości miasta

Chełmno położone jest w centrum województwa kujawsko-pomorskiego, ok. 45 km na północ od Torunia. Miasto znane jest głównie ze stworzonego w 1233 roku prawa chełmińskiego, na podstawie którego ulokowano później kilkadziesiąt miast na Pomorzu, w Prusach, na Mazowszu oraz Warmii. Był to dokument, który regulował wszystkie sfery życia społeczno-gospodarczego i politycznego miasta. Dzieje Chełmna nie rozpoczynają się jednak z dniem wydania tego przywileju, a znacznie wcześniej. W średniowieczu miasto pełniło rolę stolicy państwa krzyżackiego. Dynamiczny rozwój Torunia zdystansował jednak Chełmno. W XVIII wieku miasto podupadło. Dziś liczy ok. 20 tys. mieszkańców i ulega depopulacji. Miasto posiada jeden z najciekawszych układów urbanistycznych, pięć gotyckich kościołów, renesansowy ratusz oraz ponad 2 km oryginalnych murów obronnych. Pomimo dokonywanych w ostatnich latach pozytywnych zmian, miasto jest dziś nadal mało znanym ośrodkiem turystycznym, które poszukując swojej tożsamości, promocję opiera na (dyskusyjnym) kulcie św. Walentego.

Martyna Mokrzecka
Współzależność między wierzeniami religijnymi a rozwojem architektury i urbanistyki miasta na przykładzie miasta Kordoba w Hiszpanii

Architektura wielu miast o starożytnych korzeniach zawdzięcza swą wyjątkowość i piękno procesowi wielowiekowych nawarstwień budynków o zróżnicowanych stylach i formie. W toku badań nad tym tematem stwierdzono, że duży wpływ na miasta starożytne i średniowieczne miały budynki o charakterze sakralnym – jako że tworzono je tak, aby spełniały funkcję dominant przestrzennych. W związku z tym, to głównie one tworzyły wizerunek ówczesnych miast. Ciekawym odzwierciedleniem tego założenia jest hiszpańskie miasto Kordoba. Przez stulecia była to wielokulturowa struktura, w której koegzystowały trzy zupełnie odmienne religie: judaizm, chrześcijaństwo i islam. W artykule pokazano sposób, w jaki każda z nich odcisnęła swoje piętno na architekturze i urbanistyce Kordoby, tworząc niepowtarzalną mieszankę stylów i form.

Małgorzata Łaskarzewska
Miasto Ukryte Italo Calvino

„Jeśli mam włączyć widoczność do mojej listy wartości, które mają być zapisane, to tylko w celu ostrzeżenia o niebezpieczeństwie utraty podstawowej ludzkiej cechy: moc umieszczania wizji w centrum uwagi, że nasze oczy zamknięte […] myślą w kategoriach obrazów” (tłum. autora) napisał w 1985 roku Italo Calvino w „Six Memos for The Next Millennium”. Ukrycie, niewidzialność determinowały przeszłość, teraz czas na pełną widzialność, tak można zinterpretować słowa twórcy „niewidzialnych i ukrytych miast”. Jest to widzialność przeciwstawiona anonimowości, obcości stereotypowej mieszkańców miejskiej dżungli. Widzialność to „tak” na przypadkowe zdarzenia i ich realizację w przestrzeni miast. Widzialność to również myślenie o biologicznym otoczeniu człowieka i jego miejscu w społeczeństwie, rozumienie jego delikatności oraz bezpowrotnej utraty walorów przyrodniczych, zamienianych na rozszerzające się granice miast.

Maria Sipińska-Małaszyńska
Stadion, jako arena wydarzeń masowych w przestrzeni miejskiej. Metamorfozy stadionów europejskich

Stadiony to architektoniczny symbol, ze względu na swoją skalę, oraz rolę, jaką od zawsze pełniły w wizerunku przestrzennym, środowiskowym i politycznym miast. W architekturze stadionu, funkcja dyktuje formę. Jednak mimo niezmiennych, mierzalnych parametrów, dotyczących funkcji boisk, widowni ich architektura nie jest zunifikowana. Bezprecedensowa sytuacja przyznania Polsce i Ukrainie organizacji Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej UEFA EURO 2012 była impulsem do wielu inwestycji sportowych. W obliczu równoległej realizacji, tak incydentalnych w skali założenia, inwestycji- stadionów piłkarskich, autorka poddaje analizie ciąg historycznych metamorfoz w strukturze funkcjonalno-użytkowej tych obiektów, poprzedzających ich dzisiejszą formę. Celem artykułu jest syntetyczna prezentacja przemian w architekturze stadionów, jak również ich roli i funkcji w środowisku społeczno-kulturalnym i politycznym miasta i państwa.

Ferdynand Górski
Metamorfozy przestrzeni biurowych. Idee organizacji pracy i ich konsekwencje

Wnętrza budynków biurowych przez ostatnie stulecie podlegały znaczącym przemianom. Ich metamorfoza pokazuje, jak ściśle kształtowanie przestrzeni pracy biurowej wynika z przyjętych założeń ideowych, a w szczególności koncepcji mających na celu zapewnienie wysokiej efektywności pracy i optymalnej struktury organizacyjnej. Artykuł pokazuje wybrane idee organizacyjne z XX wieku i ich wpływ na aranżacje biur, ale także zwraca uwagę na nowe tendencje światowe, które dopiero zaczęły pojawiać się w Polsce niedawno, ale mają fundamentalne znaczenie dla procesu dalszej metamorfozy budynków biurowych.

Przeczytaj online lub pobierz PDF.

Anna Jeziorska
Rewitalizacja ulicy Piotrkowskiej w Łodzi

Obszary śródmiejskie miast i ich historycznie handlowe ulice podlegają procesom zmian funkcjonalno-przestrzennych spowodowanych przemianami gospodarczymi, społecznymi i kulturowymi. Od lat 60. XX wieku w Europie obserwowano postępujący proces degradacji śródmieść miejskich. Zjawisko to również obecne jest w polskiej rzeczywistości i, tak jak w Europie, w celu ożywienia gospodarczego i społecznego konieczne stało się przeprowadzenie rewitalizacji przestrzeni obszarów śródmiejskich. Idea zmian w strefie wielkomiejskiej w Łodzi stymuluje całościowe działania rewitalizacyjne w XIX-wiecznym obszarze miasta, poprzez powiązanie obecnie realizowanych inwestycji Nowego Centrum Łodzi z obszarem historycznym ulicy Piotrkowskiej, jako głównej przestrzeni publicznej miasta. Podjęty program działań ma na celu odwrócenie niekorzystnych tendencji pustynnienia śródmieścia wywołanych szkodliwym procesem suburbanizacji.

Część II: Treść

Anna Kalwajtys, Magdalena Mellin, Tomasz Skrobun
Reaktor 42_a – Przestrzeń Kolizji

Projekt jest eksperymentem budowanym na styku trzech dziedzin: architektury, sztuk wizualnych i sztuk performatywnych. Powstał jako wynik działań podjętych w Pracowni Projektowania Wnętrz Miejskich na gdańskiej ASP, gdzie obszarem badawczym stały się tereny historycznej Stoczni Gdańskiej oraz szukanie dla nich alternatywny urbanistycznej i architektonicznej. Artykuł skupia się na konkretnym wnętrzu miejskim: XIX-wiecznej hali 42_a oraz zlokalizowanej w najbliższym jej sąsiedztwie hali późniejszej, terenach nabrzeża i basenach stoczniowych. Projektowane przez nas wnętrze miejskie pozbawia budynek hali jednoznacznej funkcji. Gospodarując odpowiednio przestrzenią, tektoniką terenu, materiałami i programując komunikację, rozpoczynamy eksperyment, w którym przestrzeń wymusza obecność. Ta transformacja, wynikająca z głębokiego zrozumienia prototypu, wychodzi poza język architektury, koncentrując uwagę na doświadczeniu i odczuwaniu tego, co definiuje istotę tożsamości miejsca.

Kassim Daghir
Znaczenie przestrzeni publicznej w tworzeniu wizerunku i tożsamości miasta

Tożsamość miasta to zespół cech wyróżniających je wśród innych. Do ważnych elementów tożsamości miasta należy przestrzeń publiczna. Sposób zagospodarowania przestrzeni publicznej wpływa na pozytywny lub negatywny wizerunek i odbiór miasta przez mieszkańców jak i przybywających z zewnątrz. Przestrzeń kształtuje estetykę miasta, może wyeksponować lokalne wartości kulturowe i przyrodnicze, a także przysłonić mniej atrakcyjne elementy krajobrazu miejskiego. Przestrzeń publiczna bardzo silnie oddziałuje na człowieka. Estetyczna i odpowiednio zagospodarowana przestrzeń wpływa pozytywnie na jakość życia korzystających z niej ludzi. Ważne jest zatem tworzenie takich przestrzeni publicznych, które będą miały pozytywny i stymulujący wpływ na społeczeństwo. Kształtowanie przestrzeni publicznej wymaga zintegrowania polityki miejskiej z polityką rozwoju UE, kraju i województwa oraz współpracy wszystkich użytkowników.

Aneta Jarota
Dynamika rewitalizacji przestrzeni publicznej w miastach europejskich. Wybrane przykłady

W procesie kształtowania miast niezmiennie ważne jest tworzenie dobrej jakości przestrzeni publicznej. Wzmacnia ona strukturę miasta i podkreśla jego wyjątkowe cechy, tworząc unikatowe poczucie miejsca. Dobrze eksploatowana, jest doceniana i służy nie tylko budowaniu tożsamości miasta, przynosi ekonomiczne i społeczne korzyści oraz pomaga utrzymać integralność. W znacznej mierze zależy to od oceny przestrzeni przez społeczność i sposobu, w jaki ludzie wzajemnie oddziaływają z danym miejscem w codziennym życiu. Ważnym czynnikiem regeneracji zaniedbanych obszarów publicznych w wielu miastach stała się ich rewitalizacja. Ma ona na celu przywrócenie znaczenia i poprawę jakości przestrzeni publicznej. Na całym świecie, historyczne miasta stają w obliczu perspektywy nagłych i daleko idących zmian, dostosowując się między innymi do okoliczności kulturowych. Celem pracy jest przedstawienie transformacji wybranych przestrzeni publicznych oraz określenie, jakie znaczenie i funkcję oferują one dzisiaj na przykładzie ulic Strøget i Købmagergade w Kopenhadze, przestrzeni na lewym brzegu rzeki Garonne w Bordeaux i  placów Grote Markt i Veemarkt w Mechelen.

Paweł Wojdylak
Ulica śródmiejska jako nośnik treści miasta

Artykuł jest próbą refleksji nad kondycją ulicy śródmiejskiej w strukturze funkcjonalno-przestrzennej współczesnego miasta z perspektywy teoretycznej oraz badawczej. Istnieją takie ulice, które są nośnikiem treści miasta – zachodzące w ich obrębie metamorfozy przestrzeni są pretekstem do krytycznej analizy oraz przeglądu teorii urbanistyki w tym kontekście.Punktem wyjścia do rozważań na temat ulicy jako nośnika treści miasta jest traktat urbanistyczny „Architektura miasta” (Aldo Rossi, 1966) oraz teoria syntaksy przestrzennej (Ben Hillier, 1984). Rozważania są pretekstem do wyznaczenia metody badawczej dla wybranych ulic śródmiejskich Wrocławia i Krakowa.

Błażej Ciarkowski
Wymazywanie pamięci – powojenne metamorfozy łódzkich Bałut

Łódzka dzielnica Bałuty została w 1940 roku przekształcona przez niemieckich okupantów w „żydowską dzielnicę zamieszkania” – Litzmannstadt Getto, które ostatecznie zlikwidowano w roku 1944. Po wyzwoleniu tereny te i związana z nimi tragiczna historia zostały świadomie skazane na zapomnienie. W 1949 roku rozpoczęto na obszarze dawnego getta budowę nowej, socrealistycznej dzielnicy. Zarówno sama idea, jak i pewne rozwiązania przestrzenne stanowiły kontynuację (nieświadomą) zamierzeń nazistów. Rozpoczął się proces konsekwentnego wymazywania pamięci miejsca naznaczonego tragedią. Jednocześnie liczne pozostałości zabudowań dawnego getta rozbijały spójną przestrzeń nowego układu, wprowadzały element niepokoju, tworzyły przestrzeń obcą, wyrwaną z kontekstu. Proces konsekwentnego wymazywania pamięci miejsca doprowadził do tego, iż dopiero obecnie prawdziwa, chociaż bolesna, tożsamość miejsca jest odbudowywana.

Monika Wróbel
Sztuka publiczna jako narzędzie wspomagające przemiany środowiska osiedli mieszkaniowych – konfrontacja z doświadczeniami z lat 60. i 70. XX wieku

Użyteczność przypisana w definicji sztuce publicznej sprawia, że staje się ona narzędziem, po które coraz chętniej sięgają organizacje pozarządowe, władze miejskie lub inni zainteresowani naprawą przestrzeni miejskiej. Najwięcej interwencji artystycznych ma miejsce w rejonach śródmiejskich, jednak postulat odnowy środowiska mieszkaniowego sprawił, że sztuka współczesna zaczyna wkraczać na polskie osiedla. Nie zdarza się to po raz pierwszy. Lata 60. i 70. XX wieku to czas licznych inicjatyw integracji sztuk plastycznych w środowisku urbanistycznym. Odbywające się w kolejnych polskich miastach festiwale form przestrzennych zaowocowały zarówno licznymi obiektami sztuki w przestrzeni miejskiej, jak i intensywną debatą. Szczególnie cenne w tym kontekście wydają się komentarze po Lubelskich Spotkaniach Plastycznych 1976, gdzie głos zabrali architekci (m.in. prof. Oskar Hansen), twórcy projektów osiedli Lubelskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, które poddane zostały artystycznej ingerencji. Odwołanie się do tego dziedzictwa może stanowić punkt odniesienia dla rozważań na temat możliwych współczesnych strategii wprowadzania sztuki w przestrzeń miejską.

Kinga Zinowiec-Cieplik
Interakcja, integracja, inspiracja – zabawa inaczej

Dyskusje dotyczące rekreacji i zabawy skupiają się głównie na rozwiązaniach typowych placów. Podejmowane problemy to przede wszystkim zasady ich bezpieczeństwa. W znormalizowanej przestrzeni umykają kwestie różnorodności mieszkańców i ich potrzeb. Mamy w mieście, obarczone licznymi zakazami, wygrodzone place, boiska. Różnorodność jest możliwa do osiągnięcia poprzez przestrzenne zindywidualizowanie dające propozycje wyboru aktywności, sprzyjające integracji społecznej. Miejsce zabawy powinno ułatwiać sensoryczne doświadczanie i poznawanie otoczenia w drodze licznych interakcji. Ciekawe i niebanalne środowisko rekreacji pozostawia ślad w pamięci, staje się źródłem motywacji i inspiracji dalszych działań.

Katarzyna Kosk
Elementy archetypiczne domu

W artykule przedstawiono i porównano domy, jakie wykształciły się w tradycji ludowej dwóch różnych regionów i kultur. Przeanalizowano pojęcie archetypu w architekturze domu występującego na Podlasiu oraz na hiszpańskiej wyspie Gran Canaria. Analizę przeprowadzono na zasadzie porównania poszczególnych elementów domu, stosując do nich te same kryteria, takie jak: uwarunkowania przyrodnicze, kulturowe, gospodarcze i psychologiczne. Subiektywizm wyboru miejsc pochodzenia analizowanych domów oraz ich porównanie i ocena stanowią zamierzoną metodę pracy. Poddane analizie miejsca: Podlasie i Gran Canaria są bardzo dobrze znane autorce. Decyzja o wyborze akurat tych dwóch regionów została podjęta także ze względu na wiele przeciwieństw, dotyczących warunków klimatycznych, mentalności ludzi, czy też ukształtowania terenu. Wyprowadzono wnioski ukazujące, że archetyp domu nie ma jednej formy – ma cechy lokalne. Udowodniono, że występują także archetypy uniwersalne, wspólne dla obu kultur, które na tle tak wielu różnic stały się jeszcze bardziej wyraziste.

Część III: Forma

Paulina Lis
Przesunięcie materiałowe

W artykule omówiono proces metamorfozy w mieście zachodzący na poziomie materiału tworzącego miejską tkankę. Obecnie, po raz pierwszy od czasów rewolucji przemysłowej XIX wieku drewno powraca w obszar miasta. Historia zatoczyła koło. Zaobserwowany proces został nazwany w tym artykule jako rodzaj „przesunięcia materiałowego”, polegającego na powrocie typowo wiejskiego materiału, jakim jest drewno, w obszar miejski. Proces ten w ciągu ostatniego dziesięciolecia uległ wielkiemu przyspieszeniu. W centrach miast na całym świecie powstają wielokondygnacyjne budynki mieszkalne i biurowe o masywnej konstrukcji drewnianej. Wyzwania i przekraczanie granic stymulują ciągły rozwój technologii. Wizerunek drewna jako materiału budowlanego zmienił się diametralnie – zyskało uznanie jako materiał nowoczesny, wszechstronny oraz przyjazny środowisku. Wybrane realizacje stanowią ciekawe propozycje architektów i konstruktorów poszukujących odpowiednich form dla drewna w mieście XXI wieku.

Przeczytaj online lub pobierz PDF.

Urszula Koźmińska
Projektowanie przeobrażeń. Wtórne użycie materiałów. Forma architektoniczna w kontekście cyklu życia materiału

Artykuł dotyczy przeobrażeń architektoniczno-urbanistycznych na poziomie formy obiektu, a dokładniej na płaszczyźnie stosowanych materiałów, ich cyklu życia oraz wtórnego użycia. W dobie zmiennych zapotrzebowań, tymczasowych, efemerycznych rozwiązań, szybkości i mobilności życia zasadne jest kształtowanie formy w kontekście cyklu życia obiektu/produktu/materiału. Teoria projektowania przyszłych przeobrażeń nie jest nowa, czego przykładem mogą być koncepcje członków japońskiego Metabolizmu, Buckminster Fuller’a czy kolektywu Archigram. Jednak współcześnie myśli te znajdują nowy wymiar, próbują zagospodarować lub wyeliminować nieustannie wzrastającą ilość odpadów, czego przykładem mogą być koncepcje wtórnego użycia, recyklingu, superużycia, upcyclingu czy teoria cradle-to-cradle. W oparciu o realizacje m.in.: Superuse Studios, Hybrid Architects, LOT-EK, RO&AD Architects, Basurama, Reciclarq, C2C ExpoLab.

Anna Oniszk-Popławska
Nowa infrastruktura techniczna miasta w kontekście zmian paradygmatu na rynku energii

Postępujący proces urbanizacji przekłada się na znaczny wzrost zapotrzebowania na energię w miastach, co zwiększa negatywne oddziaływanie czynników antropogenicznych na środowisko i klimat. Powyższe czynniki obniżają jakość życia mieszkańców i zmniejszają atrakcyjność inwestycyjną miast. Niektóre metropolie dostrzegły zagrożenia związane z postępującą urbanizacją i prowadzą politykę nakierowaną na zrównoważony rozwój. Niniejszy artykuł przedstawia infrastrukturę techniczną, którą miasta mogą wykorzystać przy opracowywaniu założeń modelu zrównoważonego metabolizmu energetycznego. Artykuł porusza również zagadnienia związane z autarkią energetyczną wykazując, że miasto wymaga współpracy z otaczającymi je otwartymi terenami, gdzie produkowana będzie zielona energia zaspokajająca jego rosnące zapotrzebowanie. Powyższe przełoży się również na potrzebę większego zaangażowania społeczeństwa w produkcję energii w systemach rozproszonych, opartych na odnawialnych źródłach energii (tzw. rozwiązaniach prosumenckich). Artykuł wskazuje jakie innowacyjne technologie energetyczne mają szansę na bezkolizyjną integrację z tkanką miasta, a jakie wymagać będą doprecyzowania procedur lokalizacyjnych ze względu na potencjalne konflikty. Przedstawione są również pozytywne przykłady modelowych rozwiązań oraz dylematy projektowania architektonicznego i urbanistycznego w wybranych miastach.

Michał Pierzchalski, Łukasz Rosłaniec, Mariusz Kłos
Budynki zeroenergetyczne – możliwości i technologie związane z wytwarzaniem energii na potrzeby budynku w warunkach miejskich

W artykule zostały omówione problemy związane z użytkowaniem budynków zeroenergetycznych w przestrzeni miejskiej. Wskazano, jakie akty prawne regulują i jednocześnie narzucają potrzebę rozwoju budownictwa mieszkaniowego niskoemisyjnego. Omówiono możliwe do zastosowania odnawialne źródła energii (OZE), ich właściwości,wpływ użycia tych źródeł na funkcjonowanie obiektu, a także wpływ tego typu urządzeń na konstrukcję i wygląd budynków. Ponadto artykuł zawiera przegląd nowoczesnych technologii, które mogą w przyszłości posłużyć do generacji i magazynowania energii.

Eliza Maciejewska
Kreacja architektury i krajobrazu w oparciu o wodę w dobie zmian klimatu

Miasta jako struktury dynamiczne, zmienne w czasie i pod wpływem szeregu czynników, modelowane są przez aktualne potrzeby i ograniczenia. Obserwowane w ostatnich dekadach zmiany klimatu, które skutkują gwałtownymi zjawiskami przyrodniczymi np. licznymi powodziami, podtopieniami, są dla architektów wyzwaniem. Zmianie ulega podejście do projektowania na terenach zagrożonych zalaniem. W wielu krajach opracowywane są strategie projektowe dostosowujące architekturę oraz architekturę krajobrazu do trudnych warunków powodziowych. W omawianych zagadnieniach to właśnie woda: powodziowa, opadowa, indukuje zmiany w podejściu do kształtowania krajobrazu, a także formy i logiki budynków.

Katarzyna Foljanty
Lokalizacja dworca kolejowego w mieście

Administracje miast europejskich jeszcze nie do końca zauważyły ogromny potencjał opuszczonych terenów pokolejowych. Bardzo często te miejsca, znajdujące się w samym sercu miasta, są sprzedawane prywatnym inwestorom, którzy chcą osiągnąć maksymalne zyski z powierzchni biurowych, osiedli mieszkaniowych i centrów handlowych. Po upadku muru berlińskiego Senat Berlina był bardzo skuteczny w przekształcaniu wielu byłych terenów kolejowych lub kompleksów budynków w przestrzenie publiczne. Sukces tych przekształceń nastąpił przede wszystkim dzięki uczestnictwu mieszkańców w procesie planowania. Sztandarowym przykładem tego podejścia jest otwarty w 2011 roku Park am Gleisdreieck. W tej publikacji została przedstawiona rola dworca kolejowego w planowaniu miast od 1830 roku do czasów dzisiejszych ze szczególnym uwzględnieniem Berlina i zachodzącego w nim procesu przekształcania terenów pokolejowych.

Przeczytaj online lub pobierz PDF.

Agata Pięt
Transformacje przestrzeni dworców kolejowych i ich otoczenia

Powstanie kolei w I połowie XIX wieku miało duże znaczenie dla rozwoju przemysłu, techniki, architektury i urbanistyki. Kolej i dworce wzbudzały duże zainteresowanie ludzi i na zawsze zmieniły wygląd miast. Dworce to obiekty o reprezentacyjnej formie, które pełnią ważną rolę w strukturze miasta i stanowią o jego tożsamości. Obecnie na dworcach kolejowych i w ich najbliższym otoczeniu pojawiają się nowe funkcje komunikacyjne i usługowe, przyczyniając się do transformacji oraz rewitalizacji terenów przydworcowych. Zmianom poddawane są/ulegają również tereny, na których znajdują się nieczynne dworce oraz stare torowiska. W budynkach dawnych dworców pojawiają się nowe funkcje, a nieużytkowane tory kolejowe są zagospodarowywane na przestrzenie publiczne i rekreacyjne. Omówione zostaną przykłady transformacji przestrzeni dworców kolejowych i ich otoczenia. Szczególna uwaga zostanie zwrócona na nowe sposoby zagospodarowywania opuszczonych torów kolejowych na przestrzenie publiczne i parkowe.

Daniel Ogrodnik
Metamorfozy węzłów struktury przestrzennej Turynu

Metropolie dążą do policentryzacji struktury przestrzennej. Krystalizują się tam konfiguracje przestrzeni i zabudowy o szczególnym potencjale centrotwórczym, nazywane węzłami. Będąc nośnikami ważnych cech tożsamości urbanistycznej miast, węzły te są przedmiotem ciągłej metamorfozy: przechodzą fazy rozwoju i degradacji. Zwłaszcza w tych obszarach dochodzi do konfrontacji wielu czynników i podmiotów generujących efekty strukturalne, których jakość i trwałość z reguły definiują dalszy rozwoju miasta. W artykule przedstawiono studium współczesnych przeobrażeń urbanistycznych Turynu w kontekście historycznego rozwoju jego struktury przestrzennej. Omówione przykłady charakteryzuje zachowanie ciągłości idei urbanistycznej w budowaniu założeń kompozycyjnych i programowych planowanej przebudowy newralgicznych fragmentów. W podsumowaniu zawarto uwagi dotyczące prezentowanych tendencji policentrycznego rozwoju miasta.

Marcin Jonak, Andrzej Zdziarski
Metamorfozy zabytkowej przestrzeni miejskiej w aspekcie ekonomicznym

W gospodarce rynkowej przestrzeń urbanistyczną należy traktować również jako kategorię ekonomiczną, a jej walory ekonomiczne ujawniają się na rynku nieruchomości. W staromiejskich zespołach funkcjonują obiekty zabytkowe tworzące swoistą subprzestrzeń urbanistyczną, w której walory kulturowe muszą konkurować z walorami ekonomicznymi. Postęp cywilizacyjny prowadzi do nieustannego procesu przeobrażania obszarów miejskich, przy czym w literaturze specjalistycznej podkreśla się konieczność zachowania zasady zrównoważonego rozwoju, ładu przestrzennego i innowacyjności z uwzględnieniem synergii wielu istotnych czynników, w tym właśnie kulturowego i ekonomicznego. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie w zarysie strategii inwestorów działających na rynku nieruchomości zabytkowych, którzy realizują w sensie technicznym procesy kształtowania i przeobrażania przestrzeni miejskiej zainicjowane w kreatywnej działalności architektów, urbanistów, planistów i służb konserwatorskich.

 

 

Partnerami konferencji są firmy Guardian oraz Schreder.

 

Strona konferencji: nka.edu.pl/metamorfozy